Naprawdę prawie wszystkie dzieci chodziły do szkoły

Na pytania Złych Wilków odpowiedział Sebastian Ruff,
pracujący przy zbiorach „Dzieciństwo i młodość” Fundacji Muzeum Miejskiego Berlina

 

Dziewczęta i chłopcy

 

Czy dziewczyny i chłopcy chodzili razem do szkoły?

Wprawdzie mogło się zdarzyć, że pomiędzy 1880
a 1920 rokiem chłopcy i dziewczęta mieli zajęcia
w jednej szkole, ale nigdy razem nie siedzieli obok siebie w klasie. Wiele z budynków szkolnych miało
w tamtym czasie oddzielne wejścia dla chłopców
i dla dziewcząt. Pomieszczenia klasowe również
były podzielone ze względu na płeć.
Ale zdażały się też szkoły, zwłaszcza w małych miasteczkach lub na wsi, gdzie chłopcy i dziewczęta
- całkiem zwyczajnie jak dzisiaj - wspólnie chodzili
na lekcje.

 

Szkoła powszechna dla chłopców we Francji

Czy nosili tornistry?

Uczniowie przed I wojną światową nosili zazwyczaj tornistry
ze skóry. Za pomocą dwóch skórzanych pasków można je było założyć sobie na ramiona i nosić tak jak dzisiejsze plecaki. Najczęściej były wykonane z czarnej bądź brązowej skóry
lub materiału. Były mniejsze niż te, które dzieci dzisiaj
noszą do szkoły. Miały jedną klapę, którą od przodu
zamykało się tornister.

Czy były one takie same dla dziewcząt i chopców?

Podczas gdy tornistry dla chłopców miały jedną długą klapę,
te dla dziewcząt były o połowę mniejsze.

 

Czy uczniowie chodzili w marynarkach?

W szkołach w Berlinie nie obowiązywały mundurki, które musiały być noszone przez wszystkich. Jednak do zadań nauczycieli należało sprawdzanie, czy dzieci są czyste i uczesane,
a także czy przyszły do szkoły
w odpowiednich strojach.
Od roku 1880 roku pośród dziewcząt i chłopców popularny był strój przypominający ubiór marynarzy. Wzorem mody byli młodzi członkowie rodziny cesarskiej, którzy również nosili taki strój. Młodzież tak go lubiła, że na niektórych zdjęciach klasowych z lat 1880-1920 prawie wszystkie dzieci wyglądały jakby były ubrane w jeden uniform.

 W Muzeum Szkoły uczymy się pisać dawnymi piórami wiecznymi

 

 

Rodzaje szkół

Jakie były wówczas rodzaje szkół?

Było wiele rodzajów szkół publicznych: szkoły ludowe, szkoły realne i gimnazja.

Czy istniały też szkoły prywatne?

Tak. Obok szkół publicznych funkcjonowało trochę szkół prywatnych, najczęściej w wielkich miastach. Tak jak dzisiaj, w takich szkołach czesne było wysokie - jedynie dzieci z zamożnych rodzin mogły do nich chodzić. Również gimnazja publiczne i inne wyższe szkoły,
które przygotowywały do matury, pobierały opłaty.

 

Przedmioty szkolne

Czy w szkołach były te same przedmioty co dzisiaj?

Zwykły plan lekcji ucznia w liceum w roku 1910
nie był mniej przepełniony godzinami lekcyjnymi
niż dzisiajsze plany lekcji.

 

Plan lekcji ucznia piatej klasy wyglądał tak:

Dwie godziny religii, pięć godzin niemieckiego, cztery godziny angielskiego, godzina historii, godzina geografii, cztery godziny matematyki, dwie godziny biologii, godzina pisania,
dwie godziny plastyki, dwie godziny śpiewu, trzy godziny gimnastyki, oraz dwie godziny przedmiotów faklutatywnych: rzemiosła i pracy w ogrodzie.

Czy uczniowie mieli dużo podręczników?

Również sto lat temu uczniowie posiadali wiele podręczników do różnych przedmiotów. Najważniejszy był elementarz do nauki niemieckiego. Oprócz tego podręczniki do matematyki, biologii czy angielskiego. Czasami nauczyciel na początku lekcji podręczniki rozdawał i na koniec je zbierał, nie trzeba ich wtedy było nosić ze sobą do szkoły

W jakich językach mówiło się w szkole? Literackim niemieckim? Czy też w regionalnych dialekctach, np. bawarskim lub szwabskim? I czy polscy uczniowie mówili w szkole
po polsku czy po niemiecku?

Podstawowym założeniem było prowadzenie lekcji we wszystkich szkołach w Rzeszy Niemieckiej w niemieckim języku literackim. Oczywiście nie dało się zapobiec temu, że w codziennych sytuacjach nauczyciele i uczniowie wracali do swoich języków regionalnych czy dialektów.
Jeżeli chodzi o pytanie o to, do czego dążyła niemiecka administracja szkolna na terenach dzisiejszej Polski, odpowiedź jest jasna: lekcje powinny być prowadzone w języku niemieckim,
a język polski jako język nauczania powinien być zwalczany. Pomimo tych zabiegów wielu uczniów
i nauczycieli w Polsce mówiło w szkole po polsku.

 

Obowiązek szkolny i praca

Czy wszystkie dzieci chodziły do szkoły?

W Rzeszy Niemieckiej, w epoce I wojny światowej, był już powszechny obowiązek szkolny. I naprawdę prawie wszystkie dzieci chodziły do szkoły. Bywały jednak i takie sytuacje,
gdy dzieci musiały pracować (w fabrykach lub na wsi
podczas żniw), a obowiązek szkolny nie był przestrzegany. Czasami też brakowało pieniędzy na czesne.   

Dzieci sprzedające gazety     

 

          

Czy niektóre dzieci musiały ciężko pracować?

Problem pracy dzieci istniał tylko w rejonach wiejskich, gdzie nie sposób było kontrolować rodzin pracujących we własnych domach. Na przykład wiele rodzin utrzymywało się z produkcji zabawek. Dzieci musiały pomagać przy wytwarzaniu zabawek, częściowo pracując przed
albo po szkole.

 

Przez ile lat dzieci musiały chodzić do szkoły?

Do roku 1914 prawie wszystkie dzieci chodziły do szkoły przez osiem lat. Było tak zwłaszcza w miastach, gdzie czternastolatkowie mogli opuścić wtedy szkołę, by pracować albo uczyć się zawodu. Do gimnazjów i innych szkół wyższych chodziło się do osiemnastego roku życia.

           Dzieci – tragarze

W trakcie wojny

Jakie zmiany zaszły w szkołach w trakcie wojny?

Największe zmiany w berlinskich szkołach przyniósł pobór wojskowy – nauczyciele i ojcowie musieli iść walczyć na front. Z powodu braku nauczycieli lekcje często odwoływano. Odtąd to matki były odpowiedzialne za nadzór nad dziećmi w godzinach szkolnych, to one chodziły na zebrania rodziców i podpisywały świadectwa.
Z okazji ważnych wydarzeń wojennych, bitew lub tzw. dni bohaterów, dzieci albo przygotowywały apele, albo były zwalniane do domów.

W jakim wieku powoływano uczniów do wojska?

Wielu pośród starszych uczniów gimnazjów i innych szkół wyższych z entuzjazmem przyjęło wojnę w 1914 roku. Zapisywali się dobrowolnie na zajęcia z przygotowania wojskowego i tworzono z nich tzw. Młode Kompanie. Do tych kompanii można było należeć po ukończeniu szesnastego roku życia. W nich to młodzi ludzie przygotowywani byli do służby wojennej, a wielu z nich zaciągnęło się na ochotnika do wojska i wyruszyło na wojnę. Po pierwszym roku walk opadł entuzjazm młodzieży w stosunku do wojny i dobrowlonej służby przygotowawczej. W 1916 politycy i wojskowi próbowali wymóc,
by już szesnastolatkowie szli na wojnę. Te plany nie doszły jednak do skutku. W grudniu tego samego roku wszyscy mężczyźni pomiędzy 18 a 60 rokiem życia zostali powołani do tzw. „służby pomocy ojczyźnie”. W następnych latach wojny mogli do niej należeć już dwunastolatkowie.

 

     Wojenny entuzjazm

 

Czy dzieci z powodu wojny musiały opuścić szkołę i zacząć pracować?

W latach wojny dzieci musiały często uczestniczyć w służbach pomocniczych także poza szkołą. Oprócz przygotowania militarnego istaniały służby pomocnicze na gospodarstwach rolnych, przy zbieraniu surowców wtórnych, papieru, ubrań, materiałów łatwopalnych itp. W wielu zawodach dzieci w razie potrzeby zastępowały ojców i mężczyzn, którzy poświęcali się na polach walk.

 

 

Zbieranie łatwopalnych materiałów

 

Wywiad: Emmanuelle, Julienne, Delphine i Dagmara (Młodzi reporterzy Grand méchant loup)
Rysunki: Alina, Alice i Clara (Młodzi reporterzy Grand méchant loup)
Zdjęcia/Pocztówki: Grand méchant loup
Zdjęcie "Dzieci - tragarze": Archiv Gerstenberg

© Grand méchant loup | Marzec 2014